8-BRUNEI

BRUNEİ

Yıllar önce Borneo adasında Brunei’ye geçmek istedim. Ama o zaman Türklere vize uygulandığından, ülkeye giriş ve çıkış uçak bileti(sadece uçak)göstererek üç günde vize veriyorlardı. O zaman bana çok pahalı gelmişti. Biraz da kızmıştım.

Yalnız bu sefer de  gerekli yerlere defalarca yazmama rağmen bir tanesi bile bana kara yolu ile giriş ve çıkış yapabileceğim konusunda bilgi vermedi. Ancak iki üç kez elçilikleri arattırarak kara yolu ile de geçebileceğimi  teyit ettirebildim.

AKP hükümetinin nihayet bir hizmetinden yararlanıyorum. Erdoğan’ın girişimleri ile vize kalktığından kara yolu ile de ülkeye giriş çıkış yapabileceğimden düştüm yollara. 

ÜLKEYE GİRİŞ 

• Ucak ile:

Kota Kinabalu→Brunei-Bandar Seri Begawan ( Bu iki şehir arasında sadece iki havayolu ile uçabiliyorsunuz. Royal Bruneiair41dolar,Malezya air 57 dolar.)

Not:Kuala Lumpur’dan Brunei’ye Airasia’nın uçuşu var. 

Filipinlerden Brunei’ye ucuz uçak bulabiliyorsunuz.

2-Otobüs ile:

• Direkt: Kota Kinabalu→Brunei-BandarSeri Begawan

Her gün şehir merkezinden ki city parkın köşesinden sabah 8’de otobüs kalkıyor.185kilometrelik yolun ücreti 100rm.9 saat sürüyor. 

Üç saat sonra Sindumin Sarawak sınırına ulaştık. Gerekli işlemlerden sonra kısa bir süre sonra bir saatlik öğle yemeği arası verdiler. Yirmi dakika  sonra da Sawarak’tan çıkış yapıp Limbank Brunei sınırından giriş yaptık. Bundan sonra bir kez daha Sabah sınırına girip çıkıp, sonra tekrar Brunei sınırına tekrar giriyorsunuz.

• Eğer zaman kaybetmek istemiyorsanız, Sawarak sınırını geçtikten sonra otobüsün yemek molası verdiği şehre kadar otobüsle gidiniz. Oradan çok rahatlıkla bir araçla Sawarak çıkış sınır kapısına gidip biraz ileriden de Brunei sınır kapısına giriniz. Bundan sonra BSB’a giden birçok özel araçla yolunuza devam edebilirsiniz.

Veya otobüsle Temburong’a kadar geliniz.Orayı gezdikten sonra yolunuza devam ediniz.

Brunei,  Malezya-Sawarak bölgesinde içine iki parça halinde olduğundan defalarca Sawarak ve Brunei’ye giriş ve çıkış yaptık. Yol uzadıkça uzadı. O nedenle siz kesinlikle deniz yolunu tercih ediniz.

Not: Bu  sınırlarda giriş ve çıkış çilesine son vermek İçin Brunei, iki  Brunei parçası arasında köprü yapımına başlamış. 

Not: Bir hafta içinde Brunei’ye en fazla üç kez giriş yapabiliyorsunuz.

Ben K.K’dan Temburong’a aynı hafta içinde gitmek istediğimde iki kere daha fazladan giriş yapacağımdan gidemedim. O nedenle siz fery ile geliniz. Veya otobüs ile geliyorsanız gelirken Temburong’da inip geziniz.Daha sonra otobüsle veya  nehirden boat ile Bandar Seri Begawan’a geçiniz.

• Otobüs+fery ile: Fiyatı da daha uygun. Daha kısa sürede ulaşıyormuşsunuz. Ben aslında adaya gidip adayı gezdikten sonra Brunei’ye geçmeyi planlamıştım. Ama gideceğim gün bileğimde bir sıkıntı oluştuğundan yürümekte zorlandım. Yüküm de olduğundan mecburen direkt otobüsü tercih ettim ama bin pişman oldum.

K.K→Menumbok(İki ayrı otobüs firmasından 6:30-15 arası  bir, ıki saat ara ile otobüs var.  Ücreti 18rm.İki buçuk saat sürüyor.)→ Malezya-Labuan adası(Bot ile 10dakika)→Brunei-Muara(60rm)→Bandar Seri Begawan(25km)

GENEL

5.770kilometrekarelik iki ayrı parçadan oluşan  bu küçük ülkenin nüfusu 450.000.Ülke büyük ve küçük iki parçadan oluşuyor.

Ayrıca ülke ,Temburong(Birinci küçük parça içinde ), Tutong, Brunei Muara ve Kuala Belait(Büyük parçanın içindeler) adlı dört bölgeden oluşuyor.

Brunei’de birçok nehir var.

Brunei’in neredeyse tamamı Müslüman. Az Hintli ve Çinli de yaşıyor. Zaten yıllar önce adaya gelen Çinliler Malezyalılarla evlenerek karışmışlar.  Çoğu Çinli artık mecburen Müslüman olmuş.

Müslümanlar; Dusun(Dilleri farklı olan Müslümanlar),Iban(Çok yıllar önce buraya yerleşmiş Hıristiyan  etnik grup), Çinlilerle karışmış olan müslğman etnik grupları ise; Totong, Belnit, Mning 

Borneo adasında ki petrol ve doğal gaz, en çok Bruunei’de olduğundan özellikle dünyanın bildiği gibi Sultanları çok zengin. 

1946 doğumlu Sultan Haji Hasanal Bolkiah, üç kere evlenmiş. İlk eşi saraydan. İkinci eşi halktan ve onunla boşanmış. Üçüncüeşi yine halktan ve Malezyalı. Onunla da boşanmış.

Sultanın beş binden fazla  arabası, sarayının  1700den fazla odası  var. Gerisini siz düşünün.

Okul, doktor ve ilaç için yok denecek kadar az ücret ödüyorlar. Bir gezi yazısında okuduğum gibi hac ücretsiz değil. Şehrin dışında yeşillikler içinde bölgelerde yarı ücretle insanlar sıraya girerek ev sahibi olabiliyor. Daha ne istesinler Karun kadar zengin sultanlarından.

Müzede gördüğüm ve daha sonra öğrendiğime göre Sultanın kızlarının başları hep açık ama beş yaşındaki kız öğrenci başını kapatarak okula gitmek zorunda. Bunu ev sahiplerime söylediğimde “Ama onlar kral ailesi. Sultanın kızları halk arasında başlarını kapatıyorlar.” Dedi. Yani Sultanın kızlarının saçları ellere haram değil ama halkına namahrem.

Yine Sultanın çocukları hep yabancı ülkelerde okumuşlar. Bizim cumhurbaşkanının kızları en azından başları kapalıyken üniversiteye gidemedikleri gibi bir mazeretleri var. Oysa Brunei’de Sultanın kızları başı kapalı üniversiteye gidebilirlerdi. Hele Sultanın bir zamanlar Ekonomi bakanı olan erkek kardeşinin bütçeyi çökertmesini herkes unutmuş. 

Bu ülkeyi bazı benzerliklerinden dolayı Dubai’ye benzettim.

Dili(Aksan farkı var sadece.), dini, kültürü ile Melezya ile aynı. Bölge de aynı olunca doğası da aynı sayılır ama  ama Brunei, Sabah ve Sawarak kadar yoğun yeşil değil. Denizi de o kadar mavi ve berrak değil.

Ama Burunei’ye girer girmez farklılıklar başladı. Bruneİ’de evler ve yollar, hatta araçlar daha kaliteli ve daha temiz.  Özellikle farklı mimaride ki camileri çok güzel. Ahşap ve kazıklar üzerine kurulmuş ev az kalmış. Genel olarak beton arma bakımlı ve temiz evlerle yer değiştirmiş.

 Burunei’de İslam kurallar daha fazla ve daha sert. Şöyle; 

1- Tabelalar Malezya ve Arapça olarak düzenlenmiş. Hatta bazı yol tabelaları sadece Arapça.

2-Malezya’da hafta sonu tatili Cumartesi ve Pazar olmasına rağmen Brunei’de Cuma ve Pazar günleri. Bu günlerde de öğrenciler özel kuran kursuna gidiyorlar.

• Malezya’da Müslüman olmayan öğrencilerde devlet okullarında başlarını kapatmak zorunda olmadıkları halde Brunei’de Müslüman olmayan öğrenciler de devlet okullarda başlarını kapatmak zorundalar. Çinli ev sahibim bu konuda çok sıkıntı çektiğini anlattı.

Üniversite de de Müslüman kızlar başlarını kapatıyor.

Ama özel okullarda ailenin isteğine göre öğrenci başı açık okuluna gidebiliyor. 

Yine okullarda Müslüman olmayanlara da İslam dinini öğrenmek zorundalar.

• Malezya ve Brune’de aslında öğrenciler, okuldan gelir gelmez başlarını açıyorlar. Yani başörtüsü üniforma gibi kullanılıyor. Öğrenciler istedikleri kıyafet ile okula gidiyorlar. Sadece genelde cumartesi günü spor kıyafetle okula gidip beden eğitimi dersleri görüyorlar.
• Yine başını dışarda kapatan bazı bayanlar eve gelir gelmez açıyorlar. Komşu erkekler ve diğerleri gelse de bizde ki gibi kaçgöç olmadığından rahatlıkla başları açık oturuyorlar. Erkeklerle çok rahat konuşuyorlar. Hatta başı kapalı bir kadın bazı yerlere başı açık gidip, başı açık araba kullanıyor. Özetlersek Asya’da Müslüman kadınların çoğu başını alışkanlıktan ve mecburiyetten kapatıyor. Hatta İranlılar gibi dışarı ülkelere gittiklerinde çoğu başları açık geziyorlar.

Brunei’de ben tüm kadınların kapalı olduğunu düşünüyordum ama çok rahat giyimli kadınlarla da karşılaştım.

ANI: Beni karşılamaya uzun elbisesi ve türbanı ile gelen ev sahibim, sabahleyin araç ile çocuklarını okula götürürken başı açık ve dekolte kıyafetle gitti. Ama araçtan çıkmadı.

Aynı gün yine eşi ile araç ile gezmeye giderken son derece dar tayt ve kolsuz tişörtle gitti. Dönüşte pazarda da aynı kıyafetle gezdi.

İkinci eşi ile boks öğrenirken tanışmış. Hocası ile boks öğrenme videosunu gösterdi.  Resmen şok oldum. Spor salonunda çok kısa ve seksi bir şort ve atlet tarzı tişört giymişti. Aklım almıyor. Bir türbanlı, bir alabildiğine açık giyinmek nasıl oluyor. Yasaklamanın bu duruma etkisi çok olmalı.

ANI: Bandar Seri’deki ev sahibim  beni, Türkçe konuşan kız arkadaşının evine götürdü. Bu kız Ülker’in burada ki fabrikasında üst düzey yönetici olarak çalışıyormuş. İyi eğitimliydı. Çok da akıllı olduğunu düşünüyorum. Hiçbir kurs almadan sadece Türklerle konuşarak İyi derecede Türkçe öğrenmişti. Bir hafta sonra Ankara-ODTÜ’ye gideceğinden iş arkadaşları ile veda yemeği veriyordu. Ben gittiğimde dualar yapılıyordu. Kızın başı kapalı ama İngilizce öğretmeni olan annesinin başı açıktı. Sorduğumda “Bu benim günüm olduğundan kapattım. Aslında başım açık ”dedi. Zaten daha sonra açtı. 

Daha sonra elçilikte çalışan Türk kâtibini çağırdı. Sohbet ettik.

Bu kızın ailesi, Ramazan, Sultanın doğum günü ve bayramlarda Saraydan davetiye alıyorlarmış. Zengin bir aileydi zaten. Saraya gittiklerinde yemek yiyip ayrıca hediye olarak para alıyorlarmış.

Bana ”Türkiye’ye gittiğimde önce Bodrum’da tatil yapacağım” dedi. Bodrum’un pahalı olduğunu söylediğimde “Benim için ucuz “dedi. Paramız bu kadar değersiz olunca bu cevabı çok duyacağım.

PARA

Brunei doları(BND)

Singapur doları ile aynı ayarda olduğundan Singapur doları da geçerli.

1$=1.30 BND. Eğer 50$ ile 100$ bozdurursan. Daha az dolar bozdurursan 1.25BND.

Yani 6MND=4$

1€=1.54BND.

1rm(Malezya Ringit)=0.34BND.

Ayrıca Endonezya ve Hindistan paranız da varsa Brunei dolarına çevirebilirsiniz.

Bize göre oldukça pahalı ülke.

Öğretmen maaşı 2000$’dan başlıyor.

ULAŞIM

Hemen hemen herkesin özel aracı var. Hatta çoğunlukla bir kişinin birden fazla aracı var. Evlerin önü full araç ile dolmuş oluyor. O nedenle şehirlerarası ve şehir içi otobüs az işliyor. Ama yola çıktığınızda birçok kişi sizi gideceğiniz yere bırakıyor. Çok rahat otostop yapılabilen ülke. Erkekseniz hiçbir yere bilet almanıza gerek yok.

DİL:

Malezyaca

İkinci dil İngilizce.

İlkokuldan İngilizce öğrenmeye başladıklarından hemen hemen herkes çok iyi derecede İngilizce biliyorlar. 

Bazı Buruneililer de Arapça bilıyor.

YEMEK

Malezya yemekleri ile aynı.

Ambuyat: Milli yemekleri. Palmiyeye benzeyen bir ağacın gövdesi su ile sıkılarak özleştirilerek yapılan  muhallebi gibi yemek. Farklı sosa batırarak yeniliyor. Ev sahiplerimle restorana gittiğimizde yedim ama çok zor yuttum. Bana çok tatsız geldi. Bu geleneksel yemeği Malezya ve Endenozya da da bulabilirsiniz.

Tarap meyvesı:  Durain’e benzeyen bu meyveyi ilk kez burada denedim. Ve çok beğendim.

KISA KISA

-Brunei gezmek için meyanın en bol olduğu eylül ve ekim ayları en uygun.

-Sultan ve birinci eşinın fotoğrafları birçok dükkanda asılı.

- Bira dahil her türlü içkinin satılması yasak ama bir saatte Malezya tarafına geçerek içkilerini içiyorlar.

Müslüman olmayanlara belli sürede belli sayıda içki ülkeye sokmalarına evde içmek koşulu ile izin veriliyor.

-Binalara 100metre uzaklıkta ancak sigara içilebiliyor. Aksi takdirde cezası büyük. O nedenle sigara içene neredeyse hiç rastlamadım.

-Doğum kontrolü yok .O nedenle çocuk sayısı çok fazla.

-Ama evlilik yaşı  genelde 25ten sonra.

-Fakir fazla yok. Dilenci hiç yok.

-Su sorunu çok fazla. Musluklardan sürekli su akmıyor. Kovalara doldurup ihtiyaçlarını gideriyorlar.

-Brunei’de ki Hintliler genelde inşaat işlerinde çalışıyorlar.

-Bikini ve mayo ile denize girilemiyor. Tişört ve şort ile ancak girebilirsiniz.

-Teknik Üniversiteyi ziyaret ettim. Oldukça   bakımlıydı.

BANDAR SERİ BEGAWAN

Şehir merkezini bir günde çok rahat gezebilirsiniz.  Çevre illeri de gezmek isterseniz toplam da 3-4 güne ihtiyacınız var. Ben beş gün üç farklı ailede kaldım. Fazla geldi ama aynı evde misafir olduğumuz aslında İranlı ama Yeni Zelenda da doğmuş diğer gezgin ben gittiğimde on gündür aynı evde  kalmıştı.  Biletini bir on gün sonrası için aldı. Bazı gezginler rahat yer bulunca postu atıyorlar. Her gün bir yeri gezip kalan zamanında bilgisayar ile ilgileniyordu.

İçinden Brunei ve Kedeyan nehirleri geçiyor.

1-Kampong Ayer(Water village): Bruneı nehrinde kazıklar üzerine kurulmuş ahşap evlerden oluşuyor. Nüfusu 30000 civarında. Ayrıca cami, okul(Kapanmış. Taşımalı sisteme geçilmiş.),dükkanlar vb. de var. Her tarafa  yine kazıklar üzerinde ki ahşap yollardan ulaşılıyor.

Köyde ki evler ahşap olduğundan bazıları bozulmuş ama gayet geniş ve kullanışlılar. İçlerinde her şey var. Hatta kafeslerde tavuk, kedi de besliyorlar. Pislikleri tabanı da tel olduğundan direkt nehre gidiyor. Evlerin de lağımları eskiden nehre gidiyormuş ama çoğu evin artık gitmiyormuş.

Bu su köyüne büyük köprüyü geçerek de kara tarafından ulaşılabiliyor.

Hemen nehrin kıyısından su taksilerle 3 dakikada köyün herhangi bir iskelesine ulaşabiliyorsunuz. Taksi ücreti yerliler için yarım BND, turistler için ise 1BND.

Hatta sizi ısrarla 15 BND’ye köyün çevresinde motorla gezmeye zorluyorlar. Hiç anlamı yok. Kesinlikle yerel botlarla bir iskeleye varıp, oradan ahşap yollardan yürüyerek her tarafı gezebiliyorsunuz.

Ben “Kunjit 7 lodge” iskelesine giderek tüm köyü dolaşabildim. Daha sonra özel araç ile köprüyü geçip  karadan masmavi caminin olduğu su köyünü de gezdim.

Ben oradayken bu nehirde bot yarışları oldu. Sultan da katıldı.

2-Yayasan Sultan Haji Hassan Bolkiah Shopping Commlex: İskelenin hemen karşısında Sultana ait vakfa ait çok modern bir yapı.

3-Sultan Omer Ali  Saifuddien Camii: Şimdiki Sultanın babası adına İtalyan mimar tarafından  yapılmış kubbesi altından olan güzel bir camii. Şehrin simgesi sayılır. Biraz ileride

• Royal Regilia Museum Giriş ücretsiz. Sultanlığa ait bazı objeler ve diğer ülkelerden gelen hediyeler sergileniyor . Oldukça güzel.

5-Tamu Kianggeh Open Market: Akşam saatlerine kadar açık.

6-Gece Marketi: Asya’da gördüğüm en düzenli ve temiz gece marketiydi. Akşam yemeği için ideal.

7- Sultan Haji Hasanal Bolkiah: Şimdi ki Sultanın adına yapılan bu camii çok görkemli ve güzel. Hele gece görüntüsü harikaydı.

8-Kral Sarayı: Kubbesi altından olan bu sarayı,  görkemli kapısından göremiyorsunuz ama biraz daha ilerledikten sonra nehir kıyısından sarayın güzel bir manzarasını görebiliyorsunuz.

9-Ayrıca şehir merkezinde bir tane Çin tapınağı ve kilise var.

10-Taman Peranginan Tasek Lama: Giriş ücretsiz. Biraz yürüdüğünüzde tasek şelalesi var.

11-Bukit Shahbandar Park: Orman içinde yürüyüş yapabileceğiniz gölleri olan maymunların cirit attığı güzel bir park.

12-Emperyal otel: Ülkenin en şık  ve pahalı oteli. Deniz kenarında çok güzel havuzları olan modern otel.

DİĞER BÖLGELER

TEMBURONG: Aslında otobüs ile gelirken bu şehri geçiyorsunuz. Gezmek isterseniz burada inebilirsiniz.

Long house, orman, nehir ve küçük hayvanat bahçesi var.

Ben kara yolu ile geri dönüp tekrar bu şehre gidemedim.

Ama şehir merkezinden Burınei nehrinden boat ile tek yön 6MND ye 45 dakika da gidebiliyorsunuz. Burada ki ormana ücretsiz giriliyor. Paket tur ile de buraya gidebiliyorsunuz.

Kuzeyde;

TUTONG

Bir tarafında Tutong nehri bir tarafında deniz olan yerleşim. Aynı evde misafir olduğumuz İranlı genç ile birlikte buraya gittik. 

“Sungai Bason”ormanında yürüdük. Daha sonra plaja gittik ama rüzgârlıydı.

Yoldan bindiğimiz aslında çinli ama Müslüman olmuş genç çift bizi evine götürdü. Biraz dinlendikten sonra yerel ulaşımın olmadığı Merimbun gölüne ailece bizi götürdüler. Göl yemyeşil çevresi ile çok güzeldi ama iki kıyısını birleştiren tahta köprü iyice sallanmaya başlayınca göl içinde ki timsahlara yem olmamak ıçin geri dönmek zorunda kaldık. Aslında insanlar bu köprüden karşıya geçip orman içinde trekking ve kamp yapıyorlarmış.

LABİ

Kuala Bediat’a varmadan sola ayrılan yoldan içeri 50km gidiyorsunuz. Ormana varmak için de 24km daha gitmelisiniz. Yolu uzun ve yerel ulaşım olmadığından buraya gidemedim. Zaten buraya giderken yanınıza yiyecek ve su alıp bir gece de konaklamanız gerekiyormuş                                                                                                               

KUALA BEDİAT

Nehir kenarında ki bu modern şehrin çevresinde petrol çıkarıldığından pompalar sürekli çalışıyor. Genelde Hintliler ve Çinliler le petrolde çalışan yabancılar kalıyor. Üst düzey yabancıların evleri villa şeklinde ve çok bakımlılar. Çalışan işçilerin kaldıkları evler bile bakımlı ve temiz görünüyorlar. 

Burada Gurpa denilen zamanında Nepal’den gelmiş askerlerin kaldıkları evler de vardı.

Sawarak-Miri’ye geçerken insanlar bu şehirde kaldıklarından çok şık otellerde vardı.

Şehrin nehir ve deniz kenarında bakımlı parkları var. Bu parklardan birinde kapalı kadınlar ile erkekler birlikte hoca eşliğinde çok hareketli dans ediyorlardı.

A-Old town: Adı eski şehir ama sadece dükkanların sıralandığı sıradan br cadde.

BSB→Kuala Belait (110km)

Burunei-BSB→Kuala Belait→Miri border(Min border) →Miri town( Toplam 158km.Sınırdan sonra Miri’ye yarım saatte ulaşıyorsunuz.)

Miri’den uçuşlar daha ucuz olduğundan gelen giden çok oluyor.

Yazımıza Malezya başlığı altında devam edeceğim.

Sarawak,ta görüşmek üzere…