PAMİR DAGLARI VE İSMAİLİLER
%93’ü dağlık olan Tacikistan'ın en önemli ve en çok ziyaret edilen Doğa Mirası ve Antik İpek Yolu ticaret yolunun bir parçası olan ; Pamir Dağları (ZalımHalıt ;
Pamir Millî Parkı ; Pamirsky veya Tacik Milli Parkı olarak da bilinir.)
Doğu Tacikistan'da yer alan ve İsmailillerin yaşadığı park, 20 Temmuz 1992`de koruma altına alınmıştır.
Çin, Tacikistan ve Pakistan arasında Uzunluğu doğudan batıya 400, kuzeyden güneye 225 kilometredir. 8 bin 400 kilometrekarelik bir alanı kaplar.
Pamir Dağları, ayrıca Orta Asya'da Tacikistan-Çin, Sincan Uygur Özerk Bölgesi sınırında bulunan, lalenin ana vatanı olan ve Himalaya Dağları'nın kuzey tarafında ki sıradağlardır.
Bu Orta Asya'da bir kısmı Tacikistan'da bulunan büyük bir dağ sisteminin adı "dünyanın çatısı", "kuşun ayağı", "ölümün ayağı" olarak ta adlandırılır.
Ayrıca bu dağlarda İsmailliler için kutsal olan Marco Pola keçisi ile Arhar koyunu yaşıyor.
Pamir dağ sisteminde çok sayıda buzul ve tepeleri hep karla kaplı yüksek zirveler var.
Tacik topraklarında yüksekliği 7 kilometreyi aşan üç dağ zirvesi: İsmail Samani Zirvesi, İbni Sina Zirvesi, Korzhenevskaya Zirvesi vardır.
Pamir İklimi:
Kışları sert ve soğuk yazları ise serin geçer. Ama rüzgarına dayanılacak gibi değil. Yıllık yağış yaklaşık olarak 130 mm'dir
Pamir vadilerini, mayıs ayından eylül ayına kadar hava kuru, sıcak olduğundan gezebilirsiniz .
Ama yolların en uygun olduğu aylar temmuz ve ağustos tur.
Ama rakımın 4000 metreden fazla olduğu yerlerde her an kar yağışı olabilir.
Rakım yüksek olduğundan güneş ışınlarından korunmak için güneş kremi bulundurunuz. Rüzgara karşı da hazırlıklı olunuz.
TACİKİSTAN PAMİRLERİ, İSMAİLİLER
Müslümanlığın adalet ve hak arayan isyankar tarikatına sahip İsmailliler ,İlk laik ve eşitlikçi cumhuriyeti kurmuşlar, sert İslam tartışmalarına girmişler, hilafet kurmuş ülkelerle karşı karşıya gelmişlerdir.
Uğradıkları
zulümlere, sert şekilde cevap vermeleri , H.Z Ali yandaşlığı ile başlayan Haşhaşiler dönemi , tarihte yanlış anlaşılmalara neden olmuş ve onların ünlü önderi Hasan Sabah , Moğol ordularının yerle bir ettiği İran’daki Alamut Kalesi hala sırlarını saklar.
Pamir dağları, Sanskritçede “nehrin ötesindeki ülke” anlamına geliyor. “ Farsçada ise “pa-i mihr ,yani Hz. Ali’nin ayağı) anlamına gelir
Görkemli Pamir Vadisinin ,Badakhşan bölgesinde hem Tacikistan hem de Afganistan kısımlarındaki köy ve kasabalarda yaşayanların tamamı İsmailli. Vadide o dönemlere ait kale ve tapınakların kalıntılarını görmek için de gezginler de yollarda.
Pamir dağlarının vadilerinde ,eski ipek yolunun ıssız bölgelerinde nehir ve dere yataklarının çevresinde sebze ve meyvelerini yetiştiren İsmailliler, genelde küçükbaş hayvan yetiştiriyorlar. Ama en önemlisi bu zor koşullarda bin yıldır güven içinde yaşıyorlar.
Daha da yükseklerde ise konar göçer topluluklar yaşıyor.
Tacikistan'ın komşularının da tarih boyunca büyük en güçlü uygarlıklarının buraya hüküm etmek icin önce Pamir bölgesini ele geçirmeleri gerektiğini biliyorlardı.
Çünkü ;
Badahşan yakutu ve Badahşan lacivert taşı, bu dağların derinliklerinde saklıdır.
Doğu ile Batı’yı birbirine bağlayan Pamirlilerin “İbrişim Yolu” dediği, İpek yolu, üzerinde(Başka bir yol yoktur.) insanlar sadece ticaret yapmıyordu. Karşılıklı olarak fikirlerin, dinlerin, dillerin, hayallerin de paylaşıldığı önemli bir yoldu.
Dünyanın dört bir yanına dağılmış İsmailliyeler genelde Tacikistan’da ,
Pakistan’da, Afganistan’da, İran’da, Hindistan’da Suriye ve Yemen’de, bazı Afrika ve Batı ülkelerinde ,hatta Çin'de bile yaşıyorlar.
Ana İsmaillilerin Ana yurdu Badakhşan’da bir kısmı Afganistan, diğer kısmı Tacikistan sınırlarında aynı dili konuşan, aynı inançları paylaşan, çoğu akraba insanlar, 150 yıllık ayrılığın sonucunda ve farklı yönetim şekillerinden dolayı benzerlikleri azalmış. Tacikistan tarafındakiler eğitime çok önem verirken ve serbest yaşayabilirken, Afganistan tarafındakiler koyu bir taassup içinde yaşamak zorunda kalmışlar. Taliban sayesinde ilk okuldan sonra okula bile gidemiyorlar.
ISMAILILERIN DINI
Şii mezhebine bağlı 6 imam Cafer es sadık öldüğünde yedinci imam olarak Musa el -Kazım'ın yerine Cafer es- Sadık'tan önce ölmüş olan oğlu İsmail bin es- Cafer'in oğlu Muhammed İsmail eş-Şakir 'i 7. imam olarak kabul edip ayrılan mezhep 'e verilen addır.
Şiilik mezhebinden ayrılan bu mezhebin Cenevre'de yaşayan dünyaca ünlü liderleri,
IV. Ağa Han'dır(veya Kerim Ağa Han veya Kerim el-Hüseyin Şah olarak biliniyor.) İsmailli mezhebinin kırk dokuzuncu ve şimdiki imamıdır.
Dünya'da ünlü mimarlık ödüllerini dağıtan ,sanat çevresi çok kuvvetli olan
bu çok varlıklı iş adamı, her konuda İsmaillileri destekliyor. Pamir'deki İsmailli gençlerin eğitimine çok özen gösteriyor.
Yıllar önce Pakistan'ın bir İsmailliye köyünü ziyaret ettiğimde ismini duymuştum. İsmail Halkı kendisini çok seviyor.
Kendisi Duşanbe'de ki şimdi kapalı olan 'İsmailli Center' yapımında bizzat ilgilenmiştir.
Gençlik merkezi, eğitim merkezi, sosyal merkez ve ibadet merkezi bölümleri olan geleneksel mimariye uygun yapılan yapının tuğlaları Semerkant’tan, mermerleri Tacikistan’dan, ahşaplar Malezya ve İsveç’ten, cam İtalya’dan getirttirilerek bugün Buhara’da bulunan ve Taciklerin ulusal önderi olan 10. yüzyılda hüküm süren Samani sultanı İsmail Samani’nin türbesinin mimarisinden ilham alınmıştır. İsmaillilerin tüm özelliklerini de yansıtıyor.
Uzaktan bile ayırt edilen beş büyük “inanç sütunlarının yanında akşamları ibadet için karışık gelen ailelerin çocuklarının oyun alanı bile düşünülmüş.
Gençler ise kendi aralarında veya kütüphanede zaman geçiriyorlar.
İsmailliler ,ezelden beri laik bir toplum ama zaten Tacikistan laik. Bu nedenle 18 yaşından küçüklerin herhangi bir ibadethaneye girmesi, dini eğitim alması yasak. Ancak reşit olduklarında din tercihlerini yapabiliyorlar.
Çünkü ;
Sovyetler’ den bağımsızlığını kazanan Tacikistan,1991-1997 yılları arasında kanlı bir iç savaş yaşadı.
Radikal İslamcı hareketlerle devlet yönetim arasında gerginlik hala devam ediyor. O nedenle böyle bir karar almışlar.
İsmaillilerin ibadet ettikleri 'Cemahathane' dedikleri ibadethaneleri ne yazık ki artık kapatılmış. Onlarda evlerinde namazlarını kılıp kuranlarını okuyorlar.
Sorduğum bir Kırgız ise "İsmailliler kafirdir Günde iki kere namaz kılarlar .Oruç tutmazlar. Az kuran okurlar. Kız alıp vermeyiz" dedi. O zaman Türkler de kafir oluyor.
Sanırım bu nedenle İsmailli ev sahibim benim duyacağım şekilde dua okuyarak namaz kıldı. Bana ne kadar Müslüman olduğunu ispatlamaya çalıştı. İnsanları zorlayınca yalan konuşmak zorunda kalıyorlar maalesef.
Kırgızlarla beraber yaşadıkları bazı Pamir yerleşimlerin de Kırgız camileri açık iken İsmaillilerin cemahathameleri kapalı.
Isamiliye cemahathanelerinin içinde en önemli unsur, beş tane “inanç sütunlarıdır . Şah Kule Hz. Muhammed’i temsil ederken diğer kuleler, peygamberin kızı Fatma ve damadı Ali ile onların oğulları Hasan ile Hüseyin’e adanmış. Ayrıca cemahathaneler , ortadaki avluya açılan doğal ışık ile aydınlatılan koridorla birbirine bağlanıyor.
İsmailli cemaatinin ibadet için toplandığı doğal ışıkla yüksek pencerelerden aydınlatılmış bölüme loş bir koridordan iki dönüş yaparak ulaşılıyor. Bunun anlamı, ise fiziksel dünyadan, manevi dünyaya geçerken bu iki dönüşle sağlanıyor. Dış dünyaya ait hırsların, öfkelerin, korkuların dışarıda kalması gerekiyor.
PAMİRİ GEZMEK
Tacikistan-Duşanbe ile Kırgızistan -Osh arasında bir çok farklı Pamir rotaları var. Íki baslangıç noktası Duşanbe ve Osh, yaz aylarında düşük rakımlı ovada olduğundan sıcaktır. Ama yol hızla yükseldiğinden sıcaklık hemen düşer.
M41 ROTASI(Pamir Higwy)
Afganistan'ın Mezarı Şerif veya Tacikistan'in Duşanbe şehrini ile Kırgız şehri Oşh'u birbirine bağlayan yüksek dağ yolu yaklaşık 700 kilometre uzunluğundadır. Bu yol, yaylalardan, yüksek geçitlerden, ovalarından, çöllerinden geçen, dünyanın en güzel ve vahşi otoyollarından biridir.
M41 rotası, güneyindeki Pakistan Karakorum otoyolundan sonra dünyanın en yüksek ikinci otoyoludur.
Ayrıca ,Bu yol üzerinde ki Murghab'tan Çin -Taşkurgan(Burada da İsmailliler yaşıyor,150 km)-daha sonra Kaşgay'a gidebilirsiniz.
Yine Murghab'tan Pakistan’a ,Hindistan'a ve Afganistan'a da geçebilirsiniz
Zirveler:
1-Somoni Zirvesi(İsmail Samanı Zirvesi): Beş zirveden biri .En yüksek ve dağı 7495 metre yüksekliğinde .
"Kar Leoparı" olmak isteyenler bu dağa tırmanarak bu unvanı alıyorlar.
2-Lenin Peak: 7134 yüksekliği ile "Kar Leoparı" başlangıcını oluşturur.
Göller:
1-Sarez Gölü
: Pamir Dağlarının derinliklerinde deprem bölgesinde ki bu göl,
1911 yılında meydana gelen deprem sonucu ortaya çıkmıştır. Muzkol sırtının büyük bir bölümü çökerek altında derin bir vadi oluşturmuştur. Bu geçit anında Murghab Nehri'nin sularıyla doldu. Gezegendeki en genç göl bu şekilde ortaya çıktı. Ne yazık ki bu doğal değişimler sonucunda 100'den fazla insan hayatını kaybetti.
Pamir Dağları'ndan gelen Seyhun ve Ceyhun nehirlerinin sularının birikmesi ile bugün kurumakta olan Aral Gölü oluşur.
Bu rotada ;
Khorag'tan sonra da Afganistan sınırına doğru güneye inerseniz yol uzuyor. Ben artık Afganistan'ı çok yakından gördüğüm için en kestirme ve genel rota olan "M41" rotasını
takip etmeye çalışacağım. Yeteri kadar iyileşemedim. Enerjim düşük .Ama 2. kez vaz geçemem. Bu rotayı istiyorum. Yola devam...
GBAO PERMIT:
Gorno –Badakhshan bölgesi içinde Pamir' e Karayolu üzerinde seyahat etmek için
'Pamir GBAO' a ihtiyacınız var. GBAO izni, yol boyunca çeşitli kontrol noktalarında sizden istenecektir.
Pamir iznini , Duşanbe'de Sultanbey Türk restoranının karşısında ki "Ovır" binasından alıyorsunuz.
(Opera ve bale binasına yakın.)
izin için 50 C ve başvuru için(Doldurdukları iki parça evrak için )20 C alıyorlar. Aslında izni hemen vermiyorlar. Ama Özbek görevli benden 50 C(14 Günlük )alıp aynı anda da da izin kağıdı mı verdi.
Sanırım zamanı uzattığınızda bazı izinlerde eklenerek Fiat yükseliyor.
Ben aynı izni yıllar önce Kirgizistan ---Osh'dan almak istediğimde aynı gün 50 Dolar, iki gün beklersem 30 Dolar demişti.
YOLA ÇIKIŞ
Aslında Duşanbe'de ki terminalden Dusanbe- Davroz(200c,normal araç) veya Duşanbe -Khorag'a ( 400. c'ye doldukça kalkan jeepler kalkıyor. Daha sonra oradan bulduğunuz araçlarla devam edersiniz.
Ben gezerek gitmek istediğimden ilk duragim olan "Kulob"a gitmek için;
-Duşanbe---Asian espresso Terminal'den her gün sadece sabah 8'de Kulob'a otobüs 50 c'ye kalkıyor .Ama ben gittiğimde otobüs gitmişti. Sonra
-Korvon Pazaar Station'e geldim. Aynı firmanın burada da bekleyen otobüsü vardı. Ama Birbuçuk saat bekledi.
En iyisi buradan kalkan taksilerle gitmek.
Duşanbe--- Kurog(otobus,50 C,4 saat)
Not:
Özel araçla gidiyorsanız yol üstünde görebilecekleriniz.
1- Halbuk kaledsi: 9.-11. Yüzyıldan kalma
kaleyi görebilirsiniz.
2-Nurak Barajı: Vahj nehri üzerinde, Afganistan'a yakın toprak doldurularak oluşturulmuş baraj.
KULOB
Yol boyu yemyeşil çevre ve modern köy manzaraları
çok güzeldi.
Kulob, büyük, modern bir şehirdi.
Kulob terminalinde indikten sonra dolmuş ile
Mir Seyyid Ali Hemedan anıt mezarı, medresesi ve Müzesi: Keşmir bölgesini Müslüman yapan ve soyu 4. İmam'a uzanan bu zatın annesi Bibi Hanim da Hz. Ali Soyundandır. Altın yaldızlı kubbeleri olan anıt mezar güzel. Gittigimde müze kapalıydı.
SHUROOBOD
daha sonra Kulob'da yine dolmuş ile Somoni Bazaar veya bulunduğunuz yerden
Shuroobod taksilerine bininiz. Shuroobod'a girmeden kontrol noktasında ininiz .Kayıt olduktan sonra kadınsanız , kontrol eden askerlere 'sizi Pamir'e doğru giden ve yer olan bir araca bindirmelerini' rica ediniz. Erkekseniz direkt buradan Çin'e giden tır ve kamyonlara otostop yapınız Her an bulabilirsiniz. Bu yoldan geçen hemen hemen tüm tır ve kamyonlar Çin'e gitmek için Murghab'a kadar gidiyor. Gitmesse bile aktarma yapabilirsiniz.
Sırasıyla
Kulob---Shuroobod(25 km)---Darvoz(150 km,ikibuçuk saat)---Vanj(127 km 'Taksi 1000 C istedi.)---Rushon(100km)---
Khorag'a kadar Afganistan’daki köylülerini sınır olan panj nehrinin karşı tarafından görebilirsiniz. Yol boyu yerleşimleri gezebilir, tepeleri karlı dağları seyredebilir,
Göl kenarlarında, doğanın içinde kamp yapabilirsiniz.
Not: Sadece İsmailliyeler Vanj şehrinden sonra ki şehirlerde (Rushan, Khorag,Sugnal )yaşıyorlar.
Pamir Otoyolunda , 4X4 araç almalısınız" yol kötü denilse de çok rahat taksilerle de bu yollarda gidiyorlar. Sadece hızları düşük olacak. Yani aracınızla da bu yolu siz de geçebilirsiniz.
Ben ikinci gün araç bozulduğu için ancak Vanj'a kaldım.
Afganistan'da ki yollara göre bu yol, kaymak sayılır .Sadece ağır vasıtalardan dolayı asfalt gitmiş. Toprak yol kalmış. Bazı yerlerde çukur var.
Tüm bu rotayı motosikletle veya bisikletle de geçenleri de çok gördüm.
Khorag'a kadar Tacikistan ve Afganistan arası sınır olan çok şiddetli akan Panj nehrini takip ediyorsunuz. Nehrin karşı tarafında Badhaşkan-İsmailli Afgan köylerini görüyorsunuz. Çoğu yemyeşil ve çok güzel görünüyor. Tepeleri karlı dik dağlar çok etkileyici. Yol boyu her biri ayrı güzel birçok şelaleler geçiyorsunuz. Yol boyu hemen hemen her yerleşimde
Kalacak ve yemek yenen yerler temiz ve düzenli. Yine yüksek taht gibi yerlerde veya masa da yemeğinizi yiyebilirsiniz.
Yerleşimlerde 'Homstay, hostel ve otel bulabiliyorsunuz. Ortalama üç öğün yemek ve kalma 200 C.
Tek sorun yine tek deliği olan tuvalet dışarda. Ama tuvalet kağıdı var. El yıkanacak yerde sabun var.
ATM’ler Khorog, Vanch gibi büyük yerleşimlerde var. Dolar her yerde geçiyor.
Bulduğun yerde deponu doldur. Çoğu nedense boş veya kapalı .
Duşanbe-Osh arasını araçla günde 9 saat sürerek 4 günde gidebilirsin. Aşağı güney Wakhan Vadisi’ni de girmek isterseniz iki gün daha eklemelisiniz.
Ben ancak araç değiştirerek 6 günde tamamlayabildim.
Ben Araç bulamadığım için ilk gece Kulob'da kalıp ertesi gün ise aracımız yolda bozuldugu için Vanj'a kadar gidebildim. Üçüncü gün ise Ruslan, Khorag' a geçtikten sonra Jelondy'de kaldım. Khorag'a kadar her bir yerleşim yemyeşil sebze ve meyve bahçelerinin arasında çok güzel ,bakımlı evler vardı. Her yerleşimde okul, hasta hane vardı. Bu kadar zor gidilen yerde bu kadar bakımlı köylere şaştım. Bazı evler Avrupa'da ki gibi damın üzerinde pencereleri vardı.
KHOROG (Dağlık Badashan’ın başkenti)
*Duşanbe--- Khorag(18 saat)
Pamir dağları arasında 30.000 nüfuslu şehir.
Botanik Bahçesi:Burayı gezmeyi unuttum.
İlk İsmailiyelillerle tanıştığım şehir oldu.
Şehre gelir gelmez farklılığı hemen fark ediyorsunuz. Çoğu kadının saçları açık. Kız öğrencilerin etek boyu kısaldı. Genç kızların çoğu modern giyinmişti.
Bilgi almak için ilk sorduğum bey İngilizce biliyordu.
Yol boyu şehri biraz gezdikten sonra daha ileriye gidebilmek için dolmuş ile yol üstünde ki 'Suckon" köyüne gittim. Dolmuşta tanıştığım genç kız çok akıcı İngilizce konuşuyordu. Amerika'ya gitmek istediğini ,bu köylerden birçok gencin Amerika da eğitim aldığını söyleyince şaşırdım. Daha sonra terminalde sorduğum kadın "karşıdaki öğrencilerin hepsi İngilizce bilir. İstediğin konuda bilgi alabilirsin" deyince iyice şaşırdım.
Bu şehirde 'Central Asya Üniversitesi' var. İnanılır gibi değil.
Afganlı kızları hep düşündüm. Eğitim ,en önemlisi.
Khorag:tan sonra yol ikiye ayrılıyor.
I.Yol: Kısa(M41Rotası devamı): Khorag' tan sonra güneye Afganistan sınırına inmeyip direkt kuzeye doğru çıkarsanız:
Khorog---Jelondy(üç saat, her sabah 8'de jeep var.)
Daha ileride ki bir köyde yol üstünde 'Jelondy'ye giden araç bekledim. Cumartesi olduğundan araç gitmişti. Yarın sabahı beklemem gerekiyordu. İlerde ki köye giden İsmailliye ana kız beni de gittikleri büyükannelerinin evine davet ettiler.
Ana ben yol almak istediğimden yolda gördüğüm bir jeepe sormalarını rica ettim. Bu kadar şans olur. Jeep Murghab'a kadar gidiyordu. Ama ben sıcak su kaplıcaları olduğundan ve Jelondy' de indim.
JELONDY
Hasta hane ve okulu olan bu küçük yerleşimde hostel'de var. Köyün her tarafında kaynar su fışkırıyor. Beni aracı ile yoldan alan iki genç direkt yüzmek istediğimi söyleyince bir ailenin evine getirdiler. Pırıl pırıl iki çocuğu olan İsmailliye ailesi. Ev sıcak su ile kalorifer ile ısınıyordu. Ev hanımının pişirdiği ekmek mis gibi kokuyordu. Evin odalarının duvarları duvar kağıdı ile kaplanmış. Belli yere kadar lambri döşenmiş. Eşya olarak sadece halı ve perde vardı. Yatarken dolaptan yatak yorgan çıkarıldı . Afganistan'dan beri ilk kez nevresime geçirilmiş yorgan kullandım. Mutfak ile birlikte olan oturma odası yükseltilerek yine halı ve minderle döşenmişti. Ama bu güzel evin tuvaleti de evin bayağı dışında tek delik şeklindeydi.
Evin kızı ile biraz köyde dolaştıktan sonra kendimi havuza attım. Yok böyle bir güzellik. Kirli çamaşırlarımı yıkadım. Nasıl keyiflendim anlatamam. Gezide ki gibi şanslı olsam sırtım hiç yere gelmeyecek.
Sabah yola çıkar çıkmaz araç buldum. Hızla yükseldik. Yol kötüleşti. Artık karlı dağların eteklerinin hizasından resmen çölden gidiyoruz. Akan sular bile donmuş. Dışarısı soğuk ama güneş de tepede.
-Yashilkul Gölü(Yeşil göl ):
Karlı tepelerin altında birkaç tane göl var. En güzeli ise en sonda olanı.
Eğer buradan sola 16 km giderseniz Bulukul gölüne varıyorsunuz .Zaten tabelasını göreceksiniz. Buradan da Wankan vadisine geçebilirsiniz.
Yadhilkul Gölünden sonra yol daha iyi.
Not:Yadhikul Gölü---shahty köyü :Burayı bilene rastlamayınca göremedim.
Tarih öncesi mağara resimlerinin bulunduğu dünyanın bilinen en yüksek yeri olan 4.200 metrede, UNESCO tarafından korunan Shakthy mağaralarının içindeki 14.000 yıllık duvar resimleri etkileyici .
Shahyt Kaya Tablosu:8500 yıllık.1958'de bulunmuş. Tacikistan'ın önemli arkeolojik kalıntıları
jelondy---Aliçur(3 saat)---Murgab(100 km,3 saat)
ALİÇUR
2000 kırgızın 1000 İsmaillinin yasadığı çölde damsız beyaz sıvalı veya çamurdan evleri olan fakir bir yerleşim. Hiç kimseyi dışarıda bulamadım. Zaten dışarda kalanı rüzgar uçuruyordu. Gördüğüm tek Kırgız adam ise foto çekmeme izin vermedi. Daha sonra beni gören Kırgız çocuklar evlerine kaçtılar. Sonra izin alarak fotoğraflarını çektim.
Burada öğle yemeği için yediğim mantıyı hiç beğenmedim. üzme yoğurtları da ekşi oluyor. İki yemek, çay, içinde 70 C.
Burada tanıştığım Litvanyalı kız,
40 km için jeepe başka araç olmayınca 700C vermiş. Fırsatçılar her yerde. Ayrıca,
Litvanyalı kız ,buralarda İsmaillerin yaşadığını bilmemesi beni çok şaşırttı. Türkiye'nin de doğuşunu tamamen gezmiş.
Alicor---Murghab---(3 saat)
MURGHAB
15 000 Kırgız ve 3000 İsmaliliyellerin yaşadığı yerleşim.
Diğer yerleşimlerde olduğu gibi askeriye, emniyet, posthane, evlenme binası, bankalar gibi birçok devlet dairesi burada da var. Sadece İsmaillilerin okulları ile Kırgızların okulları yan yana ama farklılar. Sadece müzik okulunda Kırgız ve Tacikler birlikte eğitim alıyorlar.
Burada da Pamir otel ve hostel var. Ben yine İsmailli bir ailenin evinde konakladım. Yine tertemizdi. Hemen çay ve yanına çikolatalar, reçel ve meyve getirdiler. Ama karnım doydu derken lahana, et, soğan ile getirdikleri yemeği yiyemedim.
Bu ağaç ve bahçe olmayan yerleşimlerde kuzeneler tezekle ısıtılıyor. Kuzine, mutfak ile oturma odasının arasında bırakılan boşluğa konulmuş. Böylece iki odada tek kuzine ile ısıtılıyor.
Yine buralarda su şebekesi olmadığından tuvaletten sonra ellerinizi sabunlamak için portatif lauba kullanılıyor. Depodan gelen su, portatif kovaya takılmış musluktan akıyor.
Evin beyi ile Murghab'i gezmeye çıktık. Devlet daireleri çok bakımlı. Kırgız ve İsmailliler aynı mahallede birlikte oturuyorlar. Kırgızların evleri de Camileri de temiz sayılmaz. İlk kez burada Lenin heykeli gördüm. Sokakta kırmızı yanaklı Kırgız çocukları kir pas içindeydi ama çok sevimlilerdi.
Ev sahiplerim çok tatlı insanlardı. Dört çocuğu da üniversite okumuştu. Moskova'da yaşıyorlardı. Gönderdikleri para ile evlerini güzelleştirmeye çalışmışlar. En küçük kızları orta okulda okuyordu. Sabahleyin evin hanımı bana devasa bir omlet pişirmişti. Kendileri de sütlü çaylarına tereyağı ekleyip ekmek banarak kahvaltı yaptılar
İsmailliler, yemeklerini normal masada, Kırgızlar ise etrafında oturacakları şekilde alçak masada yiyorlar.
Birde bana el işi yün çorap hediye etmeye kalktılar. Tüm ısrarlarına rağmen kabul edemedim. Bu güzel insanlarla bir daha karşılaşma şansım olmayacağını biliyorum .Geleneksel esarplarını da almadım .Bir dolu meyve koydular. Ben de çantamda ne varsa verdim. Kadın "Karakol'a araç bulamazsan yine bizde kalırsın" dedi.
Maalesef çok güvendiğim şansım bugün benimle değil. Murhgab'tan Karakul'a araç bulamadım. Sadece yolcu olarak ben varmışım.(Yalan olduğu sonra belli oldu.) Taksi 2000c=6000 TL istedi. Yol ağzında başka uygun bir araç bulmak için uzun süre bekledikten sonra geçen polis otosunu durdurup Emniyete gittim. Burada ki Asligül adlı bayan polis memuru hemen gerekli yerlere telefon açarak Karakol'dan gelen aracın tekrar Karakol'a öğle yemeğinden sonra gideceğini söyledi. Bu arada bana çay, nefis kurabiye ve çikolata ikram etti. Ayıp olmasın diye birazını yedim ama gelen herkes bir tane alıp gittiler. Kırgız şoför beni alıp kız kardeşinin evine bırakıp bir saat sonra alacağını söyledi. bu arada ben uyuyup dinlendim. Bu Kırgız ailenin evi de bakımlı sayılırdı. Şoför 16: 30 da diğer yerli yolcuları ile gelerek yola çıktık.
Bu arada Murhgap- Karakol yolunda fazla araç olmadığını biliniz. Sabahları Bazaar denilen yerden doldukça taksiler kalkıyor. Ama Karakol'dan gelen bu Yunus adlı şoförü bulup onunla dönmeye çalışınız. Kişi başı 100 c.
Yol iyi sayılırdı.
Not: Murghab-Rankol(65 km ,ana yoldan belli bir sonra içeri girmelisiniz. adece Kırgızlar yaşıyor
Rankol---Jolborluk Kaplıcalar,20 km)Ben gitmedim.
Murhgab---Karakol(133 km,iki buçuk saat)
Murghab---Osh(417km)
Ana yol üstünde
Murghab---Al Baital (Bir buçuk saat)---Karakul(Bir saat)---Kızılar (50 km, Bir saat)--- Saritaş(65 km,Sadece Kırgızlar yaşıyor.)---Osh(200 km,3 saat)
-Ali Baital (4665 rakımlı): Pamir Karayolu’nun en yüksek noktası. Karakul'a giderken Soför benim foto çekmem için durdu. Çok soğuk bir yer. Yerleşim yok.
KARAKUL
3900 rakımlı göl kenarında ki bu yerleşimde 130000 kişi yaşıyor. Tek bir ağaç bile yok. Tezek ile ısınıyorlar. Yine avluların içinde ,hayvancılıkla uğraşıyorlar. İlk kez burada soğuğa dayanıklı Yak gördüm. Yavru yak'lar çok sevimliydi.
Şoför çok gecikince beni evine davet etti. Memnuniyetle kabul ettim. Evleri bakımlı sayılırdı. Bu soğuk yerleşimde içeride ve dışarıda içine yak ve koyun yünü konulan uzun siyah mesler giyiyorlar.
Elektriği güneş enerjisinden akümülatöre depolayıp akşamları kullanıyorlar. Su her yerde olduğu gibi kuyudan çekiyorlar.
Mutfakta yanan kuzunenin sıcaklığını geniş sac boru ile oturma odasına taşımışlar. Yine kuzineye eklenen musluklu depo ile her an sıcak su oluyor. Evin hanımı da pilav yapmış. Harika bir sofra donattılar. Yine keyfim yerinde. Artık bundan sonrasından korkmuyorum.
Yarın Karakul'da Kızılalt'a giden araç için yerimi de ayırttırdım. Güzel bir uykuyu hak ettim.
Sabah 4 'de kalktım. Gol kenarına tekrar indim. Masmavi suları ve gerisindeki karlı tepeleri ile çok güzel manzara oluşmuştu.
Ev sahibim uyanınca akşam söz verdiği halde" Telefon sinyali yok. Murhgab'tan aracın gelip gelmeyeceğini bilmiyorum. " deyince bu problemi kendim hal etmem gerektiğini anladım. Hemen köydeki Marco polo Guest House 'ye gittim. Orada ki şoförlü jeep ile gezen Kanadalı turistlerle konuştum. Masrafı paylaşmak üzere kabul ettiler. Ama nasıl haber aldıysalar hemen kapıya iki jeep daha geldi .Bir tanesi "Sen diğer bir jeeple gideceksin" dedi. Arsızlığın da bu kadarı fazla.
Hiç bir yeşilliğin olmadığı bu bölgede birçok tavşan büyüklüğünde kızıl Marmot(Dağ sıcanı) gördük. es duyduklarında hemen deliklerine kaçıyorlardı.
KYZYYLALT
Kızıl Alt geçidi,4282 rakımlı.)
Tacik – Kırgız sınır geçişi .Bu geçidin bir tarafı Tacikistan, diğer tarafı Kırgızistan oluyor.
İki Kanadalı turist ile
Kızıl Alt Geçidi'ne geldiğimizde Soför pasaportlarımıza çıkış damgasını vurdurttu. İzin kâğıtlarımızı da burada aldılar.
İyi ki de bu turistlerle gelmişim. Burada askerden başka bir şey yok. Kanadalılar ,daha önce iletişime geçmişler. Burada bizi Sarıtaş 'a götürecek diğer aracın gelmesini beklerken buraya turist getiren başka bir jeep ile Kırgız sınırına kadar gittim. Siz de burada beklerseniz Kırgızistan tarafından gelen birçok araç oluyor. Onlarla yolunuza devam edebilirsiniz .
Buradan 25 km sonra Kırgızistan sınırı var.42 km sonra da Sarıtaş'a varılıyor.
Ama 25 kilometrelik Kırgız sınırının yarısından fazlası kötüydü .Sanırım yağmurda çamur da olur. Bu arada kar da serpiştirdi.
KIRGIZ SINIRI :
ÖNEMLİ
Sınıra gelince bir sürpriz ile karşılaştım. Vizeye ihtiyacım olmasa da bir turizm acentesi veya sanırım mail göndererek Kırgız turizm departmanından izin almak gerekiyormuş. Benim bundan hiç haberim yoktu. Görevli asker pasaportumu alarak 20 dolar verirsem fotokopisini göndereceğini söyledi. Ama yarın akşam cevap geleceğini ekledi. Yani iki gece burada mahsur kalmak zorundayım.
Yoksa gerisin geriye geri dönmem gerektiğini belirtti km er.
Bu arada İngilizce bilen şoföre 20 Dolar vererek kampanyasına pasaportumun fotokopisi gönderdik. Yarın sabah veya öğleden sonra izin gelebileceğini söyledi. Bana burada bir oda verdiler. Mercimekten büyük kar yağışı başladı. Isıtıcı var. Akşam yemeği de verecekler. Bekliyorum.
Bunların yaptığı terbiyesizlik , aç gözlülük ve hırsızlık. Ne hizmet karşılığı bu parayı alıyorlar? Bu geri kalmış ülkelerin sınır geçişleri her zaman sancılı oluyor .Ben de hiç politik olamıyorum. ağzıma geleni söyledim. "Yaptığınız turiste eziyet" dedim. Güya neden olarak Kırgızistan ile Tacikistan arasındaki anlaşmazlıkmış. Yalan. Sadece Akşama doğru kapım çalındı. Baktım daha önce konuştuğum turist taşıyan Kırgızlı genç, gidebileceğimizi söyledi.
İki gün beklemem gereken izin ,parayı alınca çıkmıştı. Aslında rüşvetin normal olduğu bu Türk Cumhuriyetlerinde benden para beklemiş olabilirler. Alamayacaklarını düşününce de başlarına bela olmayayım diye bir an önce beni bırakmış olabilirler.
Daha önce sınırda gördüğüm İki İngiltereli turist te problem yaşadıkları için tekrar geri gelmişlerdi. "Bu kadar yer gezdim. Böyle problemle ilk kez karşılaşıyorum" dedi. jeeple Sary Mogol'a geldik. artık alçaldığımızdan yemyeşil çayırlar, otlayan hayvanlar, kıl çadırlar ile yol manzarası çok güzeldi. Keyfim o kadar kaçmıştı ki foto bile çekmedim.
SARYMOGOL(3170 metre rakım)
Ben önce Sarıtaş'a gidip oradan buraya gelecektim. Artık mecburen önce buraya geldik.
Burası, karlı tepeleri olan dağlarla çevrilmiş bir yerleşim. Çoğu ev bahçe içinde erkeklerin Rusya'da çalışıp gönderdikleri para ile yeni yapılmış. Evlerin damı var ve bakımlı. Burada birçok Geusthouse var.
Ayrıca her sene Temmuz ayında Ulusal At üstü Oyunları’nın bir kısmı bu köyde yapılıyor.
1-Alay Vadisi: Iklimi kuru ve soğuk olan bu yerleşim,
geniş otlaklarda sürü ve büyük baş hayvanların yanında vahşi hayvanların da yaşam alanı.
Turistler buraya Pamir-Alay sınırında ki vadide ki dağlara yürüyüş yapmak ve tırmanmak için geliyorlar.
2- Lenin Zirvesi
(7134 metre )
Tırmanmak isteyenler Sary mogol'dan Lenin Peak Bace Kamp 40 km ileriye gitmeleri gerekiyor.
Bu dağ, Sovyetler zamanında dünyanın en yüksek üçüncü dağı olarak biliniyormuş ve bu yükseklikteki dağlar arasında en elverişli dağlardan biriymiş.
Ayrıca Lenin Zirvesi’ni en rahat görebileceğiniz yerleşim.
Sary Mogol’da CBT turizm ofislerinden alabileceğiniz şoför veya rehber yardımı ile
bu dağın etrafında güzel bir yürüyüş yapabilir, atlar ile gezebilirsiniz.
3- Turpal kol Gölü: 20 km ilerde 3500 rakımlı.
Benim kaldığım guest house bakımlı ve tuvaleti içerdeydi .Ertesi
sabah fotoğraf çekmek ve çevre gezisi için erkenden dışarı çıktığımda lapa lapa kar yağdığından göz gözü görmüyordu.
Her taraf bembeyaz olmuştu.
Taksi ile Osh'a geçerken sık sık yolların kapandığını, yol açma çalışmaların yapıldığını gördüm.
Sary Mogol---Sarı Taş(20km)---Osh(200 km,500 Som)
SARY TASH (Sarı taş)(3170 rakım) de
Bundan sonra artık asfalt yol var. Ben buradan geçerken her taraf bembeyazdı.
Daha da alçaldığımızda kar yağışı kesildi. Yol manzaraları , karlı ve sisli tepeler, yemyeşil ovalar ile harikaydı. Yol boyu yüzlerce koyunun olduğu birçok sürü, atlı çobanlara yaylalara doğru gitmek için geçtiler.
Osh'a geldiğimde hava güneşliydi.
OSH:Kırgızistan yazılarında.
II.Yol-Uzun yol: Khorag'tan sonra güneye doğru Afganistan’ın
WAKHAN VADİSİ:
(WakhanKoridoru)Na girerseniz
sırasıyla
1-İshkashim kasabası(Afganistan ile sınır kapısı burada,ama genelde Taliban sınırı kapalı tutuyor)
Garmchashma Kanyonu
2-Namangud kalesi
Darshai Tapınağı---Namangud’ da ki Kakha Tapınağı
3-Dardhal Tapınağı
4-Hindukuş Dağları:700 metre.Geusthouse var.
5-HZ.Fatma Kaplıcaları
6-Lamgchun Kalesi ve Eakhan vadisi
7-Yamg Köyü: Sufi müzesi var.
8-Vrang Köyü: Buda Stupası var.
Wrang Köyü---Yamg Köyü---YamgchunKalesi(
9-Lyangar(Langar )Köyü: Yüzlerce taş yazıt var.
Bulunkul Gölü---Yamgchun Kalesi arası.
Ateşperestlerin kalesi olarak bilinen Yamçun Kalesi İÖ 3. yüzyıldan kalma.
11-Bulunkul Gölü;
Bulunkul Gölü---Lengarköyü(Bu yol ,Afganistan ve nehir boyunca devam ediyor.
Lengar köyünden sonra Khargush geçişinden Bulunkul Gölü ve Yashilkul golünü görerek Alicur uzerinden Murghab'a devam edebilirsiniz.
13-Akbalık Ata Kaplıcaları:
14 - Naiza Taş gecidi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder