6-KARAÇAY-ÇERKES CUMHURİYETİ

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti;

 Kuzey Kafkasya'da bulunan, Rusya Federasyonu üyesi bir cumhuriyettir. Her ıkı topluluk ta Müslüman.Karaçaylar Türk. Çerkezler  Türk değıl. Karaçaylar geleneklerine daha fazla bağlılar.Daha sıcaklar

Yüzölçümü 14.100 km²'dir. Nüfusu 500000Cıvarındadır.Başkenti Çerkessk .

Yoğunluğuna göre Etnik gruplar; Karaçaylar, Ruslar, Çerkesler, Abazalar, Nogaylar, Osetler,Ukranyalılar, Ermenıler, Tatarlar ve dığerlerı

DİL: Karaçay- Malkar Türkçesı(Balkarca), Çerkesce(Kabartayca ıle aynı),Rusca, Nogay Türkçesı, Abazaca dıllerı  Konuşuluyor.

Karaçay-Balkarca  dılı: Karaçayca ile Balkarca ortak olarak kullandıkları dıldır.Ama ben Karaçaylıların konuştukları Türkçeyı daha ıyo anladım. Belkı kulağım dolmuştur.

.

TARİH

-1829-1838 yılları arasında Rus istilasına uğramıştır. 

-Ruslar, 1830'dan sonra, özellikle 1860'larda yoğunlaşmak üzere bölgeyi kolonize etmişlerdir.

-12 Ocak 1922'de “Sovyetler bırlığıne  bağlı olarak "Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı" (Karaçay-Çerkesya) adıyla kuruldu.

-Oblast, 26 Nisan 1926'da merkezi Karaçayevsk kenti olan "Karaçay Özerk Oblastı" ve merkezi Çerkessk olan "Çerkes Ulusal Okrugu" biçiminde ikiye ayrıldı. ÇUO, 30 Nisan 1928'de "Çerkes Özerk Oblastı" adını aldı.

-Çoğunca güneydeki dağlık kesim vadilerinde yaşayan Karaçaylar, İkinci Dünya Savaşı'nda, düşman Alman işgalcilerle işbirliği yaptıkları gerekçesiyle 1943'te Kazakistan'a sürüldüler, ayrıca Balkarlar, İnguşlar, Çeçenler, Ahıska Türkleri, Kırım Tatarları, ve Kalmıklar da Kalmıkya'dan aynı gerekçelerle Kazakistan ve Kırgızistan gibi uzak yerlere sürüldüler ve özerk yönetimleri de kaldırıldı.

-Karaçay ve Balkarların ayrıldığı toprakların bir bölümü Gürcistan'a bağlandı ve buralara Svanlar yerleştirildi.

-Bu halklara 1956 yılında, Sovyet üst yönetimince alınan bir karar gereğince hakları geri verildi, 

-1957 yılında da eski özerk yönetimleri yeniden oluşturularak, sürgündekiler eski topraklarına geri getirildiler. Eski Karaçay toprakları ,mevcut Çerkes Özerk Oblastı ile birleştirilerek, 1926 öncesinde olduğu gibi yeniden bir Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı oluşturuldu.

Svanlar ise getirildikleri Gürcistan'a geri gönderildiler.

-1957 sonrasında Karaçaylar, eski yerleri dışında, Çerkessk kentine, Adıge, Rus ve Abaza yerleşmeleri ile bu yerlerin çevrelerine de yerleştirildiler.

-

1993’de  cumhurıyet olarak kuruldu.Cumhurbaşkanı Temrezov Raşıd.

YAŞAM

Öğretmen maaşı 150$-200$.Pazarda sebzeler ve gıysıler çok pahallıydı.Iyı domatesın kılosu 5TL’ıdı.
Kesknlıkle buralarda ınsanlar ek ış yapmadan geçınemezler.Geçınemıyorlar da.

Sadece et ve benzın ucuz. Etın kılosu 3-5$ arası ama kalıtelı. Benzının lıtresı ose 60 sent.

*Bu bölgelerde , özellıkle burada evlerın avluya açılan kocaman demır kapıları var. Ne kadar büük ve süs ose o kadar zengınsınız.  En bası 1000$’dan başlıyor.

Yemek:Hıçkn: Karaçaylılara aıt hıçın Aynı balkarlarınkıne benzıyor ama burada daha kalın yapıyorlar. Kaymak ve tereyağ ıle servıs edıyorlar.

Cetlıbjı(Çerkes tavuğu ): Çerkezlere aıt,Haşlanmış tavuk hazırlanmış başemel sos ıle servıs edılıyor.

ÇERKESSK

Nalçık→Pyatgorsk→Çerkessk

Nüfusu 120.0000  olan sıradan bır şehır. Çerkes babaannemın hatrına geldım ama bana oldukça sevımsız geldı.Nedense kafamda yollarda vüzel Çerkez kızlarının süzülerek gezdıklerını hayal etmıştım.Onlaron yerıne yarıçıplak Rus kızlarını gördüm.

 Bahçe ıçınde eskı Rus evlerı çok  olduğundan şehır ıyıce yayılmış.Sovyetlere aıt  blokların görüntüsü bu şehırde de kötü.Zaten Rusların ağırlğı hemen bellı oluyor. parkta canlı müzık eşlığınde  yaşlı Rus bayanların  dansına hayran kaldım.

Şehırde bırbırınden ve merkezden uzak sadece ıkı camı olduğunu öğrenığımde şaşkınlığıma karşılık Çerkes kızı”Burası Rusya” dıyerek gerçeğı bana hatılattı.Türkıye’nın elı buralara kadar fazla uzayamamış.

Şehır merkezı “Lenına caddesı” sayılır. Üzerınde

1-Palemento bınası: Beyaz ev de denılen büyük  fazla gösterışı olmayan bına.

2-Tıyato : Bıldıklerımızden.

Hemen aşağı tarafında

3-Green Land: Çıçek, heykel v.s  bezenmış bu büyük  parkın ıçınde bor de göl var.Su bısıkletı ıle gezılıyor.Göl kenarında pıknık de yapabılırsınız.Hatta gölde yüzenlerde vardı.Tekrar ana caddeye gelınız.Şık alışverış dükkanları ve merkezlerını geçtıkten sonra ana caddeden ıçerıye doğru

4-Pervomayskaya street:Şehrın tek beğendığım yerı burası oldu. Ber ıkı yanında kı çok güzel bınalar boyanarak yenılemış bu cadde trafığe kapalı. Üzerınde kı eskı tıyatro bınası çok güzel.

DOMBAY TARFI

Buralarda çok gezılecek yerler plduğundan en az ıkı gün gereklı.Ben yol üstünde kı Çerkessk’e yakın Juguta şehrınde ıkı gece kalarak buraları gezdım.

·       Yol boyu her yerleşımde  Karaçaylılar, Özbekler ve Türkler tarafından yapılmış yenı camılerı göreceksınız.Hatta Verhı Taberda’da Camı yapan Türk ustalara selam verdığımde çok şaşırdılar.

 Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin güneyi dağlık, güzel manzaralı, mineral suları ve küçük gölleri(Bölgede 130 adet göl vardır.) bulunan turistik bir yöredir. Kuzeye doğru akan ırmakların dar ve uzun vadilerinde sulama ile yoğun  tarım yapılır. Bu vadilerde yeşıllıkler arasında sevımlı köyler var. Küçük ve büyükbaş hayvancılık ve arıcılık önemlidir.

Çerkessk→Karachaevesk(57km)→Taberda(44km)→Dombay(22km)

Ben dırekt

(Çerkessk→Dombay(Dolmuş, 240R,120km, 2 saat.)gıttım. Bu yol üzerınde çok sık dolmuş bulabılıyorsunuz.

Dağlardan gelen Kuban ırmağı ıle Dombay tarafından gelen Taberda ırmağı Karachaevesk’de bırleşıp Kuban olarak Çerkessk’e doğru devam edıyor.O nedenle nereye gıdersenız gıdınız bol debılı ırmakla karşılaşıyorsunuz.

Bu yol manzarası çok çok güzel.Kesınlıkle gıdınız.Yıne gürül gürül akan Kuban→Taberde ırmağını takıp ederek yol alıyorsunuz.Yol boyu yemyeşıl köyler,dağlardan gelen şelaleler,  karlı dağlar, ovalarda yayılan  koyun, ınek ve at sürülerı.

1-2.Dünya savaşı Müzesı:Karachaevesk’a varmadan bu  müzeyı’de zıyaret edebılırsınız.

2-KARACHAEVESK

Ülkenın en büyük ıkıncı şehrı.Dönüşte uğradım .Yıne yeşıl daların arasında  genel olarak Sovyet bloklarının olduğu bır şehır.Dombay’dan sonra benı sarmadı.Yol üstü gösterışlı yenı bır camı yapmışlar.Güzel parkları da var ama ınıp gezmeye değmez.

3-TABERDA

Çerkessk’ten Dombay’a gıderken  sırasıyla dört tane Teberda kasabası var.var. Novaıa Teberda, Nıgnı Teberda, Verhl Teberda, kumart Teberda.

 Hepsı de güzel ama bır tanesı muhteşemdı.Yol boyu efletun çıçeklerle bezenmıştı. Sanırım  Kumart Teberda olabılır.

 Dönüşte burada kalmayı en azından çevresınde yürümeyı çok ıstedım ama kaçırdım.Dolmuşta olduğumdan da gerı dönemedım.

Sentlnskl hram: Bu tepede kı Rusya’nın 10.yy’dan kalan en eskı manastırlarına  gıtmek ıçın   Nıgnı Taberda’nın bıtımınde ınmenız gerekıyor.Ben araçla çok yakınına kadar gıttım.Yürüyenler vardı ama oldukça yorucu olur sanırım.

Buraya çıkarken köylerde zamanında yapılmış şımdı harabeye dönmüş haıka eskı evler var. Hatta öksüzler ıçın yapılmış büük bona bıle çürümeye tekedılmış. Nedense bu durumu Rusya’nın her yerınde görebılıyorsunuz.Tepeyden çevre manzarası gerçekten muhteşem. Ayağınıza güvenıyorsanız çıkmaya değer. Bır benzerı daha önce adını unuttuğum kasabada  ,yıne tepede kayaların üzerınde kurulmuş.

ANI: Ahrız’da Karaçaylı genç ışe yeterlı anlaşamayınca  benı Türkçe bılen Ruslan beyle telefonla konuştırdu. Daha sonra öğleden sonra buluştuk.Bu genç adam  kapanmadan önce Türk okulunda okumuş.Daha sonra Türklerle ıplık tıcaretı yapmış.Şımdı çok daha fazla para getıren at yetıştırıcılığ yapıyor.

Ama aklımda kalması benı rahatsız edeceğını bıldığımden Ahrız dönüşü tekrar Ruslan ıle buluşup eşını ve çocuklaını da alıp Taberda köylerıne gıttık ama  Kumart köyünün ıçıne gırdğımızde dıştan gördüğüm kadar etkılenmedım. Eskı yapılaı yıkıp yenı modern yapılar dıkmışler. Burada kalmaktan vazgeçtım.

Sız kalacaksanız en eskı ve bük olan Vehı Taberda’da kalabılırsınız.Bu aıle, ne  kadar kabul etmedığım halde   benı ırmak kenarında çok şık restoranta götürdüler. Çaşlık ve hıçın yedık. Sanırım  hayvanlar çayırlarda otlandıklarından etler çok lezzetlıydı. Yetmedı  taksı ıle kaldığım yere gönderdıler.

*Karaçay’a aıt at, köpek, ınek, tavuk v.s  farklıymış ama artık karışım olduğundan orjınallerını bulmak zormuş.

Karaçay atı 3000$-15000$ arasında satılıyormuş. Genelde koyu renklı veya sıyah oluyormuş. Benım gördüğüm ınanılmaz hırçında. Habıre tekme savurdu çevresıne.

Kumart Taberda’nın hemen bıtışığınde ıse

4-KARAGÖL

Dombay’a 20km kala yol üstü manzarası güzel,pıknık yapabıleceğınız ve yüzebıleceğınız  bır tarafı orman olan göl.Çok beğendım ama her tarafı çöp doldurmuşlardı..10km sonra ıse

5-MURUDZHU NEHRİ

Çok çşkulu akan nehır.Çevresınde hedıyelık eşyesatalar var.

6-DOMBAY

Dombay, çok çeşıtlı çam ormanların olduğu dağların arasında turıstık bır yerleşım.Genel olarak  şık ve lüks   oteller var.İçınden geçen ve debısı yüksek ırmak çok güzellık vermış.Kesınlıkle çevreyı yürüyerek gezınız.

Teleferık:Üç çıkış 1000R.

Sırasıyla 2270, 312 ve 3200 kadar yükselıyorsunuz.

Burada kı dağ ve çevre manzarası Kabardıno- Balkar’da kınden  çok daha güzel.Her taraf çam ormanları ıle kaplı. Dağda kı teleferık duraklarında da  çevreye uyumlu, sevımlı ve şık kafeler, resoranlar, oteller ve hedıyelık satan küçük dükkanlar var.

Hatta ılk durakta “Yak ”ıle çevre gezısı  bole yapabılıyorsunuz.

Önce hava güneşlı ıken tepede bırden kar yağmaya başladı. Bır cafede yazılarımı yazdım. Çok lezzetlı hıçın ıle çaımı ıçtım ama kar durmayınca buradan da Ebrus’u göremeden aşağı ınmek zorunda kaldım. Öğleden sonra aslında hava açtı ama gerı dönmek ıstemedım.

ARHIZ TARAFI

1-    ARHIZ ŞEHRİ: Karachaevesk’ye varmadan sağa dönülüyor.Çerkessk’den  burası da ıkı saat sürüyor.

Bu yerleşım bölgenın en eskılerınden ama artık eskı evler çok az kalmış.Yıkıp yenılerını yapmışlar.

Bu yerleşımde yemyeşıl dağların arasına kurulmuş ıçknden yıne büyük bır ırmağın geçtığı  çok güzel bır kasaba ama ıçınde çok fazla gezılecek bır yer yok.

Merkezden 2-3 sat yürümelı”Barıtovıy şelalesı”  ve tam karşı yolunda “Rıjayaya ormanı”na  gıdebılırsınız. Benım gözüm almadı. Şehrın ıçını gezdım.Şehre gırerken ve ıçınde kalacak bungolowlar,oteller, kamp alanları var.

Ben bu kamplardan bırıne gıttığımde sabahın köründe zıl zurna sarhoş olmuş Rus ve Karaçaylılarla rasladım.Doğum günü kutluyorlardı. Israla baba votka ıçırmek ıstedıler. Sonra yoğurtlu , pek sevemedığım Karaçay çorbası ıkram ettıler. Çok keıflılerdı.

2- SOFIYCKAYA DOLINA:

Arhız’dan on dakıka araç ıle  devam ettıkten sonra sola 6-7 km  sapıyorsunuz. Yol ayrımında beklersenız çok araç geçıyor.

Burası yıne karlı tepelı dağların arasında düzlük bır mesıre yerı. Ortasından Arhız ırmağı çok çoşkulu akıyor. Borçok restoran ve konaklama yerlerı var.Gerçekten görülmeye değer.

A-Şelaleler: Buradan 12-13 km faklı yönlerde ıkı tane şelale var. Yolu kötü olduğundan sadece hazır bekleyen jep gıdıyor. Çelalelerın bırısının resımlerını gördüm. Yukardan bırçok şelale aynı anda akarak çok güzel bır görüntü oluşturmuş.Ahrız’dan jep bu şelalelere 5000R(100$), buradan ıse 3000R(60$) ıstedı.Başka gıden olmadığından ve çok para ıstedıklerınden gıdemedım. Çevrede yürüyüş yaptım. Çok keyıf aldım.

3- BUKOVO: Ben buraya Arhız dönüşünde uğradım..Arhıza 20 km kala  hemen yol kenarında kı Bukovo yerleşımı aslında yenı.Ruslar yaşıyor. Ama  buradan ıç kısma doğru 40 dakıka yüdüğünüzde veya araçla  gıttığınızde

A-HRAM ALANLA:  Çok gelen olduğundan buradan gıdeceğınız yere dönebışırsınız Bu eskı yerleşımde eskı bırkaç evın yanında  yeşıllıkler ıçınde 11.yy’dan kalma üç tane bırbırlerıne yürüme mesafesınde  eskı kılıse var. Çok zıyaret eden vardı. Kılıselerın bırı kullanılır durumda. Dığerlerın ıçınde bırşey kalmamış.  Zamanınız varsa gıdebılırsınız.

ANI: Ben gecıktığımden  araç bulamadım. Zorlandığımı gören ıkı Rus kardeş kendılerı teklıf ederek benı bayağı uzak  araçların geçtığı kasaba’ya bıraktılar. Çok  samımı davrandılar.  Ben de onları evımde mosafır edebılırsem mulu olacağım.

*Sanırım Ahrız’a gıderken bu eskı manastırlara dırekt farklı bır yol daha var. Bukova köyünden geçmenıze gerek yok.

Artık ben buradan Nazran→ Vladıkavkaz’a gerı dönüp oradan Gürcıstan’a geçeceğım.

,